Hileli Sayıları Bulmada Yeni Yöntem Arayışları
Dünya literatüründe üzerinde en çok konuşulan yeni denetim tekniklerinden birisi de bir matematik kanunu olan Benford Kanunu'na dayanan 'Digital Analiz'dir.
Benford Kanunu yaklaşık 60 yıllık bir geçmişi olan ancak ön çalışmaları 100 yıla yaklaşan bir matematik kanunudur. Kanun esas itibariyle doğal olarak ortaya çıkan bütün sayıların ilk hanesinin bir olma olasılığının %30 olduğuna dayanmaktadır.
Buna göre eğer herhangi bir istatistik verisinden veya herhangi bir sayılar tablosundan rast gele bir sayı seçerseniz bu sayının ilk hanesinin 1 olma olasılığı (bütün sayıların olasılığının aynı olduğu yönündeki düşüncenin aksine ) %30.1'dir. Bu sonucu 2 olma olasılığı%17.6 ile takip eder ve 9 olma olasılığı %5'dir. (http://www.seanet.com/~ksbrown/kmath302.htm) Bu sözsel anlatımın şekilsel boyutu yaklaşık aşağıdaki gibidir.
1..................2..........3......4.....5....6...7..8..9
Benford Kanunu İle Hileli Rakamları Bulma
Benford Kanunu'nun hileli rakamları bulmada kullanılması ilk defa Mark NIGRINI tarafından yapılan araştırmalar sonucunda gündeme gelmiştir. NIGRINI bu matematik kanununun hileli sayıları bulma konusunda denetim elemanlarına yardımcı olabileceği kanısındadır. NIGRINI yapmış olduğu bu çalışmaları, geliştirmiş olduğu Digital Analiz tekniğini ve bu teknik altında yatan düşünceyi aşağıdaki şekilde açıklamaktadır.
'Bir data analizi olan Digital Analizde sayılarda normal olmayan oluşumların varlığı tespit edilmeye çalışılır. Bu odit tekniğinde bilgisayar ve matematiksel bir teori olarak bilinen Benford Kanunu kullanılır. Bu analizin temel noktası insanların rast gele davranmayacaklarına dayanır. İnsanlar bir hileye olanak vermek amacıyla sayı ürettiklerinde alışkanlıklarının sonucu olarak birkaç numarayı tekrar ederler.'(Fraud Examination For Mangers and Auditors Chapter 5)
Dikkat edileceği üzere bu yöntem insanların rastlantısal sayı üretemeyecekleri varsayımına dayanmaktadır.Doğal olarak oluşması gereken sayılar Benford Kanunu ile bulunmakta , doğal oluşması gereken sayılar ile beyanlarda yer alan sayılar arasında fark olması durumu ise beyandaki sayıların hileli olarak üretilmiş olabileceği varsayımını gündeme getirmektedir.
Benford Kanunu'nu herhangi bir piyangoda şansınızı artırmak için kullanamazsınız. Çünkü buradaki her sayının eşit şansı vardır. Nitekim NIGRINI aynı sonucu aşağıdaki şekilde özetlemiştir.
'Piyangoda birisi bir kavanozdan bir şey çeker . Toplar gerçekte sayı değildir. Sayı ile etiketlenmiştir. Fakat hayvan adları ile de etiketlenebilirdi. Temsil ettiği sayılar tek düze bir dağılıma sahiptir. Yani her sayının eşit şansı vardır. Benford Kanun tek düze sayılara uygulanmamaktadır.' (http://www.256.com/gray/info/benfords.html)
Benford Kanunu'nun Vergi İncelemesinde Kullanımı
NIGRINI, Digital Analizin plansız vergi kaçırma eylemi olarak adlandırılan ve mükelleflerin beyanname verme aşamasında beyan edeceği gelir ve gider rakamları üzerinde rast gele yapacağı değişiklikleri tespit edebileceği kanısındadır.
Bu analiz tekniğinin planlı olarak yapılan vergi kaçırma eylemlerini tespit etmedeki başarı oranı ise daha düşüktür.
Bugün itibariyle bazı ülkeler NIGRINI tarafından ortaya atılan bu analiz tekniğinin vergi denetimlerinde başarılı olup olamayacağını test etmektedir. Ülkemiz açısından vergi uygulamasında temel sorun kayıt dışılıktır. Ayrıca vergi kaçırma eylemini oldukça bilinçli ve çift kayıt yöntemi ile gerçekleştiren bir mükellefin beyanı üzerinde plansız vergi kaçırma eylemi aramanın ve bu eylemi bulmada kolaylık sağlayan yöntemi uygulamanın verimli sonuçlar vermeyeceği kanısındayız
Kaynak: Denetim Turkey
